Merkeziyetsiz Finans Nedir?

Fintech dünyasının yeni trendlerinden merkeziyetsiz finans (DeFi), geleceğin finans modellerinden biri olabilir. Kripto paraların yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan merkezî olmayan finans fikri, farklı alanlarda da uygulanmaya başlandı. Peki, DeFi ya da Türkçesiyle merkeziyetsiz finans nedir, avantajları ve riskleri nelerdir?

Merkeziyetsiz Finans/DeFi Nedir?

Merkeziyetsiz finans, bireyler arasındaki finansal işlemlerin aracı bir finansal kuruma ihtiyaç duyulmadan gerçekleştirilmesine olanak tanıyan finans modelidir. Bu modelde bireyler, finansal işlemler üzerinde doğrudan kontrol hakkına sahip olurlar. DeFi (Decentralized Finance), finansal sistemin belirli otoritelere bağlı olmadan yürütülmesine odaklanır ve bu süreçte blockchain teknolojisiyle akıllı sözleşmelerden faydalanır.

Merkeziyetsiz Finans Nasıl Çalışır?

Merkeziyetsiz finans, blok zincir teknolojisi (blockchain) ve akıllı sözleşmelerin (smart contracts) ilkelerine göre çalışır. Bu doğrultuda DeFi, finansal işlemleri kaydetmek ve doğrulamak için merkezi olmayan ve şeffaf bir defter olan blockchain teknolojisini kullanır. Blockchain, her işlemin ağdaki birden fazla kayıt defterine kriptografik olarak bağlanması ve saklanması sayesinde yüksek düzeyde değişmezlik sağlar.

Akıllı sözleşmeler yani blok zincire yerleştirilmiş kendi kendini yürüten anlaşmalar, merkeziyetsiz finansın temelini oluşturur. Bu programlanabilir sözleşmeler, önceden belirlenen koşullar karşılandığında otomatik olarak yürütülür. Akıllı sözleşmeler, aracılara olan ihtiyacı ortadan kaldırarak merkezi otoritelere bağlı kalmadan verimli finansal işlemler gerçekleştirmeye olanak sağlar.

Kripto para birimleri de DeFi ekosisteminde önemlidir. Blockchain teknolojisi üzerinde çalışan dijital varlıklar olarak kripto para birimleri; kesintisiz, sınırsız ve neredeyse anlık işlemlere olanak tanır. Bitcoin (BTC) ve Ethereum (ETH), merkeziyetsiz finans alanında en yaygın kullanılan kripto para birimleridir. Kripto paralar, çeşitli finansal protokoller ve uygulamalar için temel görevleri yaparak DeFi’nin sürekliliğini sağlarlar.

Merkeziyetsiz Finans Kullanım Alanları

Merkeziyetsiz finans uygulamaları ilk olarak kripto varlıklarda başlamış olsa da zamanla farklı alanlara yayıldı. Henüz yaygın bir şekilde olmamakla birlikte DeFi, kripto paraların yanında borsalarda, ödeme işlemlerinde, borç alışverişlerinde ve sigorta sektöründe de kullanılıyor.

Kripto Paralar

Kripto paralar, merkeziyetsiz finans modelinin birincil kullanım alanını oluşturur. Çünkü kripto paralar da merkeziyetsizdir. Herhangi bir hükümete veya merkez bankasına bağlı olmadan piyasada işlem gören kripto paralar, DeFi kullanımının yaygın bir örneğidir. Bununla birlikte itibari paralara dayalı kripto paraların sabit bir finansal değerde kalması da DeFi ile sağlanır.

Merkeziyetsiz Borsalar (DEX)

Kripto para sahipleri, varlıkları üzerinden kazanç elde etmek ve varlıklarını takas etmek için kripto para borsalarını kullanırlar. Fakat bu borsaların büyük çoğunluğu merkezîdir. Borsaların merkezî olması ise temelde kripto paranın yapısına aykırıdır. Dolayısıyla merkeziyetsizlik fikri, borsalarda da ortaya çıkmış durumda. Uluslararası hizmet veren merkeziyetsiz borsalar, kısaca DEX’ler, varlık sahiplerine aracısız takas imkânı sunar. Böylece takas sürecinde tüm kontrol, kripto para sahiplerinde olur.

Merkeziyetsiz Ödeme

Kripto paralarla yapılan ödemelerin hemen hepsi için merkeziyetsiz ödeme ifadesi kullanılabilir. Çünkü bu ödemelerde herhangi bir otoriteye ihtiyaç duyulmaz. Bu sayede ödemeler, kripto cüzdanlar üzerinden merkeziyetsiz bir şekilde yapılabilir.

Merkeziyetsiz Borç Alma Verme

Merkeziyetsiz borç alma verme işlemleri henüz verimli bir şekilde yürütülemese de aracısız borçlanmayı mümkün kılıyor. Kişiler, dijital varlıklarını teminat göstererek birbirlerinden borç yani kredi alabiliyorlar. Bu süreçte herhangi bir kuruma başvurulmaması ise borç alışverişlerini merkeziyetsiz hale getiriyor.

Merkeziyetsiz Sigorta

DeFi uygulamalarının görüldüğü alanlardan biri de sigortadır. Merkeziyetsiz sigorta, aslında kişileri merkeziyetsiz finans uygulamalarının riskine karşı koruyan bir yöntem. DeFi’de akıllı sözleşmelerden kaynaklanan bazı güvenlik açıkları söz konusudur ve varlık sahipleri, bu riskler dolayısıyla varlıklarını kaybetme ihtimallerine karşı merkeziyetsiz sigortaya başvururlar.

Merkeziyetsiz Finansın Avantajları ve Riskleri

Merkeziyetsiz finans bazı konularda önemli avantajlar sunuyor. Bu nedenle de DeFi modelinin gelecekte yaygınlaşması bekleniyor. Fakat bu modelin, avantajları kadar riskleri de mevcut. Dolayısıyla merkeziyetsiz finansı tam olarak anlamak için bu avantajları ve riskleri karşılaştırmak gerekiyor.

DeFi’nin Avantajları

Merkeziyetsiz finansın kullanıcılara vadettiği avantajları şöyle sıralayabiliriz:

Erişilebilirlik ve Kapsayıcılık

Merkezî olmayan finans, konumu veya sosyoekonomik durumu ne olursa olsun internet bağlantısı olan herkese finansal hizmetler sunar. Giriş engellerini ortadan kaldırır ve finansal erişimi genişletir.

Finansal Kontrol

Geleneksel olarak finansal işlemlerini yöneten aracılara olan ihtiyacı ortadan kaldıran DeFi, bireylere varlıkları üzerinde tam kontrol imkanı verir. Akıllı sözleşmeler, finansal anlaşmaların otomatik ve şeffaf bir şekilde yürütülmesini sağlar.

Küresel İşlemler

Merkeziyetsiz finans, neredeyse anında ve düşük maliyetli sınır ötesi işlemlere olanak tanır. Kripto para birimlerinin değişim aracı olmasıyla bireyler, geleneksel bankacılık sistemlerini kullanmadan küresel fon transferi yapabilirler.

DeFi’nin Riskleri

Merkeziyetsiz finansın kişi ve kurumlar tarafından çok fazla benimsenmemesi, sistemin getirdiği risklerden dolayıdır. Söz konusu riskler ise şöyledir:

Akıllı Sözleşme Kaynaklı Güvenlik Açıkları

Akıllı sözleşmelerin işlemleri otomatikleştirme sürecinde kodlama hataları ve güvenlik açıkları ortaya çıkabilir. Bu güvenlik açıkları ise ciddi oranda fon kaybına ve güvenlik ihlallerine neden olabilir.

Piyasa Volatilitesi

Kripto para birimleri, DeFi protokolleri kapsamında tutulan varlıkların değerini etkileyebilecek volatiliteleriyle bilinir. Ani piyasa dalgalanmaları önemli kazanç veya kayıplara yol açabilir, bu da bireylerin risk durumlarını dikkatli bir şekilde değerlendirmesini önemli hale getirir.

Hukuksal Belirsizlik

Merkeziyetsiz finans, henüz netlik kazanmamış birtakım uygulamaları da içinde barındırır. Bununla birlikte hükümetler tarafından benimsenmemiş olan bu modelle ilgili hukuksal güvence de yeterli değildir. Henüz merkeziyetsiz finansı içeren kapsamlı bir yasal düzenleme olmadığı için olası anlaşmazlıklar, piyasaları bilinmezliğe sürükleyebilir.

Finans dünyasının özgürleştirilmesi açısından önem taşıyan DeFi, taşıdığı bu risklerden dolayı henüz gerekli yaygınlığa erişemedi. Fintech’ler sayesinde gelişen finans sektörü ise bu tür yeniliklere açık. Dolayısıyla riskler ortadan kaldırıldığında merkeziyetsiz finans, fintech’in geleceğine yön verecek bir teknolojiye dönüşebilir. DeFi dışındaki yenilikçi teknolojilere göz atmak için “Fintech’in Geleceğine Yön Veren Teknolojiler” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.