Kart Şeması Nedir? Kart Şemaları Arasındaki Farklar Nelerdir?

Banka ve kredi kartlarının köşelerinde bazı logolar bulunur. Kullanıcılar tarafından “kredi kartı markası” olarak yorumlansa da aslında bu logolar, kart şeması olarak hizmet veren firmalara aittir. Peki, kredi kartı markaları yani kart şemaları nasıl çalışır ve bu firmalar arasında ne gibi farklar vardır?

Kart Şeması / Ödeme Şeması Nedir?

Kart veya ödeme şeması; kart sahipleri, bankalar ve iş yerleri arasındaki para aktarımının ve bu trafiğin yönetiminin yapıldığı ödeme ağıdır. Yani sanılanın aksine bu firmalar, plastik banka ve kredi kartlarını üretmezler. Bankalarla iş birliği yaparlar ve bankaların, müşterilerine kart kullandırabilmeleri için bir ödeme ağı sağlarlar.

Kart şeması olarak hizmet veren firmaların logoları, çoğunlukla kartların sağ alt köşesinde olur. Tabii bazı kartlarda bu logonun farklı yerde olması da mümkün. Ödeme şemalarının logoları her ne kadar son kullanıcının elindeki kartlarda olsa da bu firmalar aslında bankalara hizmet verir. Aynı şekilde gelirlerini de bankalarla yaptıkları anlaşmalar üzerinden sağlarlar.

Kart Şeması Nasıl Çalışır?

Kart şemaları kullanıcılara banka aracılığıyla ulaşırlar ama asıl hizmeti bankaya sunarlar. Kartlı ödeme yönteminin yaygınlaşmasında önemli rol oynayan bu firmalar, banka tarafından tüketicilere verilen kartların temelini oluştururlar.

Bir alışveriş sırasında aslında alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf bulunur. Ama kartlı ödeme sisteminde tarafların bankaları da işin içine girer. Dolayısıyla kart şeması sisteminin çalışma sürecinde dört farklı tarafın olduğunu söyleyebiliriz. Bunları kart sahibi, iş yeri, kart sağlayan banka ve ödemeyi alan banka olarak sıralayabiliriz.

Kart şeması, bu dört taraf arasında çalışır. Süreç, kart sahibinin harcama talebiyle başlar ve ödeme şemasının bankadan parayı almasıyla devam eder. Sonra bu parayı, iş yerinin satış işlemi doğrultusunda alıcı bankaya iletir. Yani parayı harcayan ve parayı kazanan taraflar için basit gibi görünen sürecin arka planındaki tüm karmaşa, kart şemaları tarafından yönetilir.

Türkiye’deki Ödeme Şemaları

Uluslararası ödeme sistemleri arasında birçok kart şeması sayılabilir. Bu firmalardan çoğu ülkemizde de aktif olarak hizmet veriyor. En çok bilinen firmalar ise elbette Mastercard ve Visa. Bu iki firmanın bilinirliği ise hemen her banka tarafından kullanılması ve yüzlerce ülkede hizmet vermelerinden kaynaklanıyor. Türkiye’deki kart şemalarına daha yakından bakalım.

Mastercard

Mastercard, sektörün en eski ve en bilinen firmaları arasında yer alıyor. Ülkemizde de popüler bir firma olarak hizmet veren MasterCard, 1966 yılında kuruldu. ABD merkezli kart şeması firması Interbank adıyla kurulduktan 3 yıl sonra Master Charge adını aldı ve 1979’a kadar bu isimle hizmet verdi.

Sonrasında Mastercard olarak hayatına devam eden firma, dünyanın hemen her yerinde geçerlilik sağlaması dolayısıyla tercih ediliyor. ATM, POS ve sanal POS fark etmeksizin her alanda Mastercard logolu kartlar kullanılabiliyor.

Visa

Sektörde Mastercard ile birlikte başrol oynayan ikinci firma olan Visa’nın kuruluş yılı 1958. İlk olarak BankAmericard ismiyle hizmete başlayan kart şeması, günümüzde Visa ismiyle dünyanın en değerli şirketleri arasına girmiş durumda.

Visa da en yakın rakibi gibi dünyanın hemen her yerinde geçerlilik sağlayabiliyor. Ülkemizde çoğunlukla “debit card” yani banka kartları için Visa tercih ediliyor.

TROY

TROY, uluslararası pazarda da yer alan yerli bir ödeme şeması firması. Adını “Türkiye’nin Ödeme Yöntemi” sloganının baş harflerinden alan firma bir devlet iştiraki olup BKM (Bankalararası Kart Merkezi) tarafından, 2015 yılında kuruldu.

Türkiye’nin ilk yerli ödeme şeması unvanını elinde bulunduran TROY; kredi kartı, banka kartı ve ön ödemeli kart hizmeti sunuyor. Ülkemizde hizmet veren bankaların çoğuyla anlaşmasının yanı sıra Discover ile yaptığı anlaşma doğrultusunda yurt dışında da hizmet veriyor.

American Express

American Express ya da kısaca AmEx, adından da anlaşılacağı üzere yine ABD merkezli bir kart şeması. Dünya çapındaki kart sayısı bakımından en üst sıralarda yer alan AmEx, ülkemizde pek yaygın değil ve sadece birkaç banka tarafından tercih ediliyor. American Express, kredi kartlarının dışında turizm çekleriyle popülarite kazanmış bir firma olarak biliniyor.

UnionPay

Ülkemizde çok fazla kullanılmayıp da dünya çapında yaygınlığı bulunan bir diğer ödeme şeması ise UnionPay. UnionPay, 2002 yılında Çin hükümeti tarafından kurularak hizmete açıldı. Ülkemizdeki Troy gibi devlet iştiraki olan firma, Çin sınırları içerisinde hemen her banka tarafından kullanılıyor.

Discover

ABD merkezli bir başka ödeme şeması olan Discover, doğrudan bir banka tarafından kurulan bir firma. 1985 yılında kurulan firma, direkt ve online bankacılık hizmetleri sunan, tüketicilere krediler veren Discover Financial Services tarafından yönetiliyor.

Diners Club

Günümüzde Discover Card gibi Discover Financial Services çatısı altında bulunan Diners Club, aslında kart şemaları için büyük bir önem taşıyor. Çünkü Diners Club, dünyanın ilk “ödeme kartı” şirketi olarak kabul ediliyor. Hikâye, kurucu ortak Frank McNamara’nın cüzdanını evde unutmasıyla başlıyor.

McNamara, 1949 yılında bir restoranda yemek yedi ve hesabı ödeyeceği zaman cüzdanını bulamadı. Bu problemi tekrar yaşamamak için ise alternatif bir yöntem buldu. Bir karta imzasını atarak hesabı ödeyen McNamara, ortaklarıyla birlikte fikri geliştirdi ve çok amaçlı bir ödeme kartı çıkardı. Firmanın “yemek kulübü” anlamı taşıyan adı da buradan geliyor.

Kartlı ödeme sistemini sektöre kazandıran Diners Club, günümüzde diğer firmalar kadar yaygın bir ağa sahip değil. Ülkemizde ise çok az bankada Diners Club markalı kart ile karşılaşıyoruz.

JCB

Dünya geneline yayılmış bir diğer Asyalı ödeme şeması da JCB. Japonya Kredi Bürosu (Japan Credit Bureau) tarafından yönetilen firma, ülkemizde çok yaygın değil. Asya’nın ilk uluslararası ödeme kuruluşu olan JCB, yaklaşık 200 ülkede hizmet veriyor.

Kart Şemaları Arasındaki Farklar

Yaygın olarak kullanıldıkları için, Mastercard ve Visa arasındaki fark sıklıkla merak ediliyor. Ülkemizdeki aktif kartların çok büyük çoğunluğu bu iki firmaya ait olduğu için, özellikle bu kart markalarının merak edilmesi normal. Fakat bu iki kart şeması arasında da diğer şemalar arasında da çok büyük farklar yok.

Ödeme şemaları arasındaki farkı en iyi anlatan durum, kullanıcıların bu firmalardan “kart markası” olarak bahsetmesidir. Yani bu firmalar, aslında benzer ürünler sunan farklı markalar. Çalışma mantığı açısından kart şemalarının birbirlerinden farkı yok diyebiliriz.

Bu firmalar arasında, geçerlilik ağının genişliği konusunda bir fark ortaya çıkabiliyor. Mastercard, Visa ve AmEx gibi başlıca firmaların logosuna sahip kartlar, dünyanın büyük bir bölümünde geçerli. Bunun dışında, özellikle ülkemizde Mastercard’ın kredi kartı, Visa’nın ise banka kartı ürünlerinin yaygın olmasını fark olarak gösterebiliriz.

Kartlardan yıllık ücret alınması, bazı kartların nakit avans vermemesi, kart limiti gibi durumların ödeme şemalarıyla alakası yok. Bu tip detaylar banka tarafından ayarlanıyor. Dolayısıyla bu konulardaki farklar, kart şemaları firmalarından kaynaklanmıyor.

Bazılarını nadiren görsek de kartlı ödeme firmaları aslında hayatımızın birçok alanında karşımıza çıkıyor. Bankaların bu firmalardan hizmet alarak tüketicilere verdiği kartlar hakkındaki istatistiklere ise “Türkiye'deki Banka ve Kredi Kartı Kullanım Oranlarına Yakından Bakış” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.