İş Modeli Nedir? İşletmeler İçin Temel Kavramlar ve Anlamı
Şirketlerin ve işletmelerin kâr etme planları iş modellerine bağlıdır. Satıştan pazarlamaya, yatırımdan müşteri grubuna kadar her bir detay, iş modelinin etkisiyle şekillenir. Dolayısıyla girişimcilikte atılması gereken ilk adımlardan biri, iş modelini doğru bir şekilde analiz ederek seçmektir. Bununla birlikte pazar, sektör ve müşteri talepleri dinamikleri doğrultusunda farklı iş modellerinin uygulanması da sağlanmalıdır. Peki, tam olarak iş modeli ne demektir ve iş modeli türleri nelerdir?
İş Modeli Nedir?
İş modeli, bir işletmenin para kazanma ve kâr elde etme yöntemlerine dair plan ve stratejiler bütünüdür. Ürün ve hizmetlerin müşteriye nasıl satılacağı ile nasıl ödeme alınacağı, iş modelinin temellerini oluşturur. Bu temel iş stratejisinin ölçekleri ise fiyatlandırma ve maliyettir. Yani iş modeli, bir markanın ticaret anlayışı ve müşteri ilişkilerini de içerir. Söz konusu operasyonların toplamında ise iş modeli ortaya çıkar.
İşletmeler İçin Temel İş Modeli Kavramlar
İş modeli, temelde bir işletmenin nasıl para kazanacağını gösterir. Fakat birçok farklı süreç, strateji ve planlamayı da içerir. İş modelinin içeriğini daha net anlayabilmek için konu ile ilgili temel kavramlara göz atalım.
Değer Önerisi
Değer önerisi, şirketin müşteriye sunduğu ürün ve hizmetlerin açıklamasıdır. Söz konusu ürün ve hizmetlerin vadettiği her şey değer önerisidir. Dolayısıyla iş modelinin gücünü, gerçek anlamda değer yaratan ürün ve hizmetler oluşturur.
İş Stratejisi
İş stratejisi, şirketin hedeflerine ulaşmak için çizdiği yoldur. İş planı olarak da bilinen bu kavram; kısa, orta ve uzun vadeli hedefler için ayrı ölçeklere göre yapılan stratejileri ifade eder.
Pazarlama Stratejisi
Pazarlama stratejisi ile işletmeler, iş modellerini ve bu kapsamdaki ürünlerini potansiyel müşterilere tanıtırlar. Pazarlama ve reklam çalışmalarıyla birlikte müşterilere, ürün ve hizmetleri alabilecekleri alternatifler de anlatılır. Söz konusu alternatifler, iş modeline bağlı satış şekilleridir.
Finansal Planlama
Finansal planlama, iş modelinin temel dinamiklerini içeren bir kavramdır. Maliyet ve fiyatlandırma ile birlikte gelir kaynakları ve potansiyel giderler, finansal planlama dahilinde ele alınır.
Operasyonel Planlama
Operasyonel planlama, iş modelinin efektif ve sorunsuz bir şekilde işleyebilmesi için gereklidir. Üretimden tedarik zincirine, personel yönetiminden satış ve pazarlamaya kadar tüm süreçlerin operasyonel planlaması detaylı bir şekilde yapılır.
İş Modeli Çeşitleri ve Örnekler
Girişimcilikte bilmeniz gereken, işletmenizde uygulayabileceğiniz veya mevcut iş modelinizin yerine tercih edebileceğiniz çok sayıda iş modeli vardır. Şimdi, iş modeli çeşitlerine ve bunları uygulayan marka örneklerine bakalım.
Perakende
Perakende en temel ve en yaygın iş modellerinin başında gelir. Toptancı ve dağıtımcılardan alınan ürünün aynı şekilde veya çok küçük değişiklikler yapılarak satıldığı iş modeli perakendeciliktir. Doğrudan nihai tüketiciye hitap eden perakende modelini hemen her sektörde görebilirsiniz. Örnek olarak spesifik bir marka yerine market, kasap, manav, kafe, lokanta gibi işletmeleri gösterebiliriz.
Üretici
Üretici; ham madde tedarik edip dahili iş gücü, makine, teçhizat ve ekipmanlarla bitmiş ürün üretmeyi kapsayan iş modelidir. Fiziki ürün bazlı sektörlerin neredeyse tamamı için olmazsa olmaz bir modeldir. Seri üretim sonucu ortaya çıkan kopya ürünler; dağıtımcılara, perakendecilere ve bayilere gönderilir. Otomobil üreterek yurt içi ve yurt dışındaki satış noktalarına gönderen FIAT/TOFAŞ’ı üretici iş modeli için örnek olarak gösterebiliriz.
Hizmet Satışı
Hizmet satışı, fiziki ürünlerin bulunmadığı ve yapılan iş karşılığı ücret alınan bir iş modelidir. Bu modelde ürün yerine emek satılırken hizmet satışı modelini genellikle alanında uzman kişiler tercih eder. Hem avukatlık bürosu gibi kurumsal firmalar hem de tesisat ustaları gibi geleneksel hizmet verenler bu iş modeli için belirgin örneklerdir.
Bayilik ve Franchise
Bayilik ve franchise modelleri, işleyiş bakımından farklı olsalar da aynı başlık altında ele alınabilirler. Her iki modelde de amaç, ürünleri farklı bölgelerde doğrudan satmaktır. Beyaz eşya markalarının bayilik sistemiyle çalışan mağazaları ile Burger King gibi gıda firmalarının franchise verdiği işletmeler, bu iş modelinin örnekleridir.
Aracılık
Aracılık, bir ürün veya hizmet odağında alıcı ve satıcı arasında köprü olma modelidir. Alıcı ve satıcının bir araya gelmesini kolaylaştıran, tarafların hak ve sorumluluklarına hukuki boyut kazandıran ve bu süreçte komisyon kazanan kişi veya firmalar aracıdır. Aracılar için en yaygın örnek, emlakçılar ve RE/MAX gibi gayrimenkul şirketleridir.
Pazar Yeri
Pazar yeri, alıcı ve satıcının bir araya gelmesi için uygun ortamın yaratılmasını baz alan iş modelidir. Aracılık ile karıştırılabilir, fakat pazar yerinde tarafların bir araya gelmesi için pazar yerlerinin ekstra hizmet vermesine gerek yoktur. Fiziki olarak AVM’ler; dijitalde ise Trendyol, Hepsiburada ve Amazon gibi platformlar pazar yeri modeline örnektir.
Abonelik
En eski iş modellerinden biri olan abonelik, müşterinin periyodik olarak ödeme yaptığı ve sadece ödeme yaptığı dönemler için hizmet aldığı bir sistemdir. Özel hizmetlerde genellikle içeriği önceden belli aylık ya da yıllık paketlere önden ödeme yapılarak satın alma gerçekleştirilir. Kamu hizmetlerinde ise belirli dönemler için kullanım miktarı hesaplanır ve “kullandığın kadar öde” modeliyle ödeme alınır. Özel hizmetlere Netflix ve Gain gibi platformlar; kamu hizmetlerine ise elektrik, su, doğal gaz gibi abonelikler örnek olarak gösterilebilir.
Ücretsiz
Ücretsiz erişim modeli, müşterilerin sadece bir kısmından para kazanılan iş modelidir. Ücretsiz versiyon, sınırlı özelliklere sahip olur ve ek özellikler için ödeme talep edilir. Genellikle kullanıcı sayısını artırma ve oluşturulan kitleye pazarlama yaparak gelir elde etme üzerine kuruludur. Ücretsiz iş modeline oyun içi satın alım gerektiren ücretsiz mobil oyunlar veya LinkedIn platformunun ek özelliklere sahip ücretli premium versiyon sunması örnekleri verilebilir.
Razor and Blade (Jilet ve Bıçak)
Adını bu iş modelinin mucidi olarak kabul edilen markadan alan razor and blade modeli, müşteriye uzun ömürlü ve dayanıklı bir ürünü uygun fiyatla verip söz konusu ürünün kullanılabilmesini sağlayan ek parçaların sürekli satışından gelir elde etmeyi benimser. Gillette markasının jilet takılarak kullanılan tıraş bıçaklarını piyasaya sürmesiyle adı jilet ve bıçak olan bu iş modeline, Gillette dışında yazıcı ve o yazıcının kullanılabilmesi için toner gibi sarf malzemeleri satan HP gibi teknoloji markalarını örnek olarak gösterebiliriz.
Reverse Razor and Blade (Tersine Jilet ve Bıçak)
Reverse razor and blade, jilet ve bıçak modelinin aksine ana ürünü yüksek fiyatla satıp ek gereksinimlerin uygun fiyatlarla sunulmasını kapsar. Yüksek fiyatlı iPhone telefonlar için satılan uygun fiyatlı mobil uygulamalar, tersine jilet ve bıçak modelinin çok net bir örneğidir.
İş Modeli Analizi: Kanvas İş Modeli Nedir?
Kanvas iş modeli veya iş modeli kanvası, iş modeli seçerken dikkate alınacak genel çerçeve için kullanılan bir kavramdır. Atılması gereken temel adımlar ve yapılması gereken analizler, iş modeli kanvasının içeriğini oluşturur. Kanvas mantığına göre iş modeli seçerken izlemeniz gereken yol şu şekildedir:
İşletmenin Faaliyetlerini Belirleyin
İşletmenizin faaliyetleri, iş modelinin nasıl seçilmesi gerektiğiyle ilgili temel fikirleri verir. Faaliyet alanınız ile bu alandaki ürün ve hizmetlerinizi belirleyip hangi iş modellerine uyumlu olduğunu tespit edin.
Müşteri Grubunu Belirleyin
Ürün ve hizmetlerinizin hitap ettiği müşteri kitlesini belirleyin. Bu kitlenin tüketici davranışlarını ve taleplerini analiz ederek işletmenizde hangi iş modelini seçmeniz gerektiğini anlayabilirsiniz.
Gelir Kaynaklarını Belirleyin
Yaptığınız işte gelir kaynaklarınızın neler olacağı da iş modeli seçiminizi etkileyebilir. Doğrudan müşteriye yaptığınız temel satışlar dışında gelir kaynağınız olup olmadığını belirleyin ve buna göre esneyebilen bir iş modeli seçin.
Maliyetleri Belirleyin
İş modeli seçimini doğrudan etkileyen en önemli unsurlardan biri maliyetlerdir. Dolayısıyla iş modeli seçmeden önce küçük ya da büyük fark etmeksizin tüm maliyetleri belirleyin. Bu maliyetleri tek seferlik, dönemsel ve sürekli olacak şekilde gruplayarak iş modellerinin gelir düzenleri ile karşılaştırın.
SWOT Analizi Yapın
SWOT analizi, girişimcilik sürecinin birçok aşamasında faydalı olduğu gibi iş modeli seçiminde de gereklidir. Bu analizde güçlü yönlerinizi (strengths), zayıf yönlerinizi (weaknesses), fırsatları (opportunities) ve tehditleri (threats) net bir şekilde görebilirsiniz. Analiz sonucunda elde ettiğiniz işletme profiline göre de iş modeline karar verebilirsiniz.
SWOT analizini nasıl yapacağınızı öğrenmek ve örnek süreçleri görmek için “SWOT Analizi Nedir? Nasıl Yapılır?” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
