Çek Nedir ve Nasıl Kullanılır

Yeni nesil ödeme teknolojileri birçok alanda ödeme alışkanlıklarını değiştirirken bazı geleneksel ödeme yöntemleri de avantajlarını koruduğu için kullanılmaya devam ediyor. Bu geleneksel yöntemlerden biri de özellikle ticari ödemelerde sıkça karşılaştığımız çeklerdir. Vadeli ödeme yapmayı mümkün kılması ve ciro edilerek dolaşıma sokulabilmesi, çeklerin yaygın bir şekilde kullanılmasının en önemli sebeplerindendir. Peki; tam olarak çek nedir, nasıl kullanılır ve çek defteri nasıl alınır?

Çek Nedir?

Çek, banka tarafından hazırlanan ve çek hesabı sahipleri tarafından kullanılan değerli bir kâğıttır. Değerli kâğıt ile ödeme yapabilmeyi mümkün kılan çek, anlık olarak nakit para gerektirmez. Bu özelliği ile vadeli ödeme yapmaya imkân tanır. Ayrıca ciro edilebilen türdeki çekler, bir çeşit banknot gibi dolaşıma da sokulabilir. 

Çek ile ödeme yönteminde keşideci, lehtar (hamil) ve muhatap olmak üzere üç taraf bulunur. Bunlardan keşideci, çeki yazan kişi; lehtar (hamil), çekin yazıldığı yani ödemeyi alacak kişi; muhatap (banka) ise ödeme emrini alan yani ödemeyi keşideci adına lehtara yapacak kişidir. Bu doğrultuda baktığımızda çekin bankaya verilen bir ödeme emri olduğunu da söyleyebiliriz. 

Çek Nasıl Kullanılır?

Çek kullanımı, keşideci ve lehtar için farklı süreçlere sahiptir. Keşideci, açtırdığı çek hesabına bağlı olarak bankadan bir çek defteri alır. Çek ile ödeme yapmak istediğinde ise bu defterdeki yapraklardan birine, ödemeniz gereken tutarı yazıp çeki alacaklıya vermeniz yeterlidir. Borçlu olduğunuz kişiyle aranızdaki anlaşmaya göre çeke bir vade tarihi de yazabilirsiniz. 

Eğer keşideci değil de lehtar tarafındaysanız yani çek ile ödeme aldıysanız izleyebileceğiniz farklı yollar vardır. Bunların ilki standart olarak çeki bankaya götürüp parayı tahsil etmektir. Fakat çek vadeliyse bankaya gitmeden önce vade tarihinin gelmesini beklemeniz gerekir. Vadeli bir çeki vadesinden önce tahsil etmek isterseniz banka yerine faktoring firmasına gidebilir ve çek kırdırma yöntemiyle paranızı alabilirsiniz. 

Lehtar olarak çeki kullanabileceğiniz bir diğer yol da yeniden ödeme aracına çevirmektir. Fakat bunun için çekin hamiline yazılmış olması gerekir. Doğrudan adınıza değil de hamiline yazılmış bir çeke sahipseniz karşı tarafın da kabul etmesi halinde bu çeki ödeme yapmak için kullanabilirsiniz. 

Çek Defteri Nasıl Alınır?

Çek defteri almak için çalıştığınız bankalardan birine şirketiniz adına veya bireysel olarak başvurabilirsiniz. Başvurunuzun ardından bankanız, bazı şartlar doğrultusunda değerlendirme yapar. Bu aşamada finansal geçmişiniz belirleyici faktörlerin başında gelir. Finansal geçmişinizin risk barındırmaması ve kredi notunuzun yüksek olması son derece önemlidir. 

Riskli bir müşteri olmadığınız takdirde bankanız size bir çek hesabı açar ve bu hesaba bağlı bir çek defteri verir. Çek defteri 10, 25 veya 100 sayfalı olabilir. Sayfa sayısını siz belirleyebilirsiniz, fakat çek defteri ücreti sayfa başına alındığı için ödemeniz gereken tutar yükselir. Alacağınız çek defterinin sayfa başı ücreti bankaya göre değişiklik gösterir. Bu ücrete ek olarak da her sayfa için 33 TL (2024 için) değerli kâğıt bedeli ödemesi yapmanız gerekir. 

Son olarak bankanın istediği bilgi ve belgeleri temin ederek işlemi tamamlayabilir, çek defterinizi alabilirsiniz.

Çek Defteri İçin Hangi Bilgiler Gereklidir?

Çek defteri için kişinin adı, soyadı, T.C. kimlik numarası veya vergi kimlik numarası gereklidir. Eğer bu bilgiler eksikse banka sizden talep eder. Ayrıca defter çıkarma sürecinde yerleşim yeri belgesi (ikametgah) ve adli sicil kaydı belgesi (sabıka kaydı) da istenir. Bunlara ek olarak bankanız sizden farklı belgeler de isteyebilir.  

Kimler Çek Defteri Alabilir?

Başvuru yapılan bankanın şartlarını karşılayan herkes çek defteri alabilir. Çekler çoğunlukla ticari faaliyetler kapsamında işletmeler arasında kullanılan bir ödeme aracıdır. Bu da çek defteri için şirket olma zorunluluğu bulunduğuna dair bir yanılgıya sebebiyet verir. Fakat defter almak için şirket zorunluluğu yoktur, bireysel olarak da çek yazmak mümkündür. 

Çek Defterindeki Sayfaların Teminatı Nasıl Sağlanır?

Bazı bankalar, çek defterleri için sizden teminat ister. Bu teminatın sebebi, çekin karşılıksız çıkma ihtimalini ortadan kaldırmaktır. Ayrıca bankaların, 5941 sayılı Çek Kanunu’na göre karşılıksız çıkan çekler için de belirli bir tutara kadar ödeme yapması gerekir. Sınırları yasalarla çizilmiş olan bu teminat tutarını bankalar, size çek hesabınızda para bulundurma zorunluluğu şeklinde yansıtabilirler. 

Bankaların karşılıksız çıkan her bir çek için ödemek zorunda olduğu tutar 32442 sayılı tebliğ ile belirlenmiş olup 2024 yılı için 9.270 TL’dir. Bu doğrultuda bankadan 10 sayfalık bir çek defteri aldığınızı ve bankanın teminat talep ettiğini varsayalım. Bu durumda banka, kendisini riske atmamak ve çek sayfalarına teminat sağlamak adına çek hesabınızda en az 92.700 TL olmasını isteyebilir. 

Çek Hesabı Nedir?

Çek hesabı, bankanın lehtara ödeme yapmak için parayı aldığı mevduat hesabıdır. Keşideciye ait olan bu hesaba ait bilgiler, çek defterinin üzerinde de yazar. Böylece elinde çek bulunduran bir kişi tahsilat için bankaya gittiğinde banka, ödemeyi hangi hesaptan yapacağını bilir. Keşideci ise yazacağı çekin tutarına, çek hesabının bakiyesi doğrultusunda karar verir. 

Çek Örneği Nedir?

Çek örnekleri, içerik bakımından aynı detayları taşıyacak şekildedir; fakat tasarımları her zaman aynı değildir. Bunun sebebi, her bankanın kendine özel çek defteri hazırlamasıdır. Bankalar, defter yapraklarında logolarının basılacağı ve keşidecinin bilgilerinin yazılacağı yerleri farklı bir şekilde belirleyebilir. Yaprakların rengi de değişiklik gösterebilir. Kısacası görsel açıdan farklılığa sahip çok sayıda çek yaprağı örneği görebilirsiniz, fakat hepsinin üzerindeki bilgiler aynıdır. 

Çek Bozdurma Nasıl Yapılır?

Çek bozdurmak, çeki tahsil etmek anlamına gelir. Bu işlem için elinizde bulundurduğunuz çeki, vade tarihi geldiğinde ilgili bankaya teslim etmeniz yeterlidir. Banka, çek ile gelen ödeme emrine istinaden ilgili tutarı keşidecinin çek hesabından alarak size öder. 

Çek Cirolama Nedir, Nasıl Yapılır?

Çek cirolama, başkası tarafından yazılan bir çek ile ödeme yapmaktır. Bu yöntem için elinizdeki çekin “hamiline” ibaresine sahip olması gerekir. Hamiline yazılmış bir çeki bankadan tahsil edip nakde çevirmek yerine bir başkasına ödeme yapmak için de kullanabilirsiniz. Çeki cirolamak için tek yapmanız gereken, arkasına imza atmaktır. Ardından borçlu olduğunuz kişiye verebilirsiniz.  

Çek Kırdırma Nedir?

Çek kırdırma, vadeli bir çekin vade tarihinden önce tahsil edilmesini sağlayan işlemdir. Bu işlemi bankalar değil, faktoring firmaları gerçekleştirir. Elinizde vadeli bir çek bulunduruyorsanız fakat acil nakde ihtiyacınız varsa bir faktoring firmasından çek kırdırma hizmeti alabilirsiniz. Faktoring firması bu hizmet için komisyon alacağından dolayı çek üzerinde yazan tutarın tamamını tahsil edemezsiniz. 

Bloke Çek Nedir, Nasıl Kullanılır?

Bloke çek, üzerinde yazılı tutarın ödeneceğini garanti eden çeklere verilen isimdir. Garantili çek olarak da bilinen bu çeklerin karşılıksız çıkma ihtimali yoktur. Çünkü bu çek türünü kullandırmak için banka, keşidecinin bankadaki parasına bloke koyar. Bloke tutarı ise keşideci ile banka arasındaki anlaşmaya göre belirlenir. 

Örnek olarak bankanın, keşidecinin çek hesabındaki 20.000 TL’ye bloke koyduğunu varsayalım. Bu doğrultuda yazılan bir çekin 20.000 TL’ye kadar ödeneceği, banka ve keşideci tarafından garanti altına alınmış olur. 

Hatır Çeki Nedir?

Hatır çeki, ticari faaliyetlere ve alışverişlere konu olmayan çektir. Çek, bir ödeme aracıdır ve ödeme yapmak için ürün veya hizmet almak gerekir. Fakat hatır çeklerinde böyle bir durum söz konusu değildir. Örneğin bir arkadaşınıza borç vermeniz gerektiğinde bunu hatır çeki ile yapabilirsiniz. Vakıflara, derneklere ve yardım kuruluşlarına bağış yapmak için yapılan çekleri de hatır çeki örneği olarak gösterebiliriz. 

Elektronik Çek Nedir, Nasıl Kullanılır?

Elektronik çek, fiziki bir defter ve çek yaprakları olmadan yazılarak dijital ortamda teslim edilen çektir. Elektronik çek veya e-çek, genellikle bankaların hizmete sunduğu mobil uygulamalar üzerinden kullanılır. 

Keşideci, bankanın mobil çek uygulaması üzerinden lehtarın bilgilerini ve ödenecek tutarı yazarak elektronik çeki keser. Bu çek, lehtara da dijital olarak ulaştırılır. Aynı şekilde lehtar da tahsilatı mobil uygulama üzerinden yaparak tutarı kendi banka hesabına aktarır. 

Çek Kullanımının Avantajları Nelerdir? 

Çek kullanmanın başlıca avantajı, anlık olarak nakit gerektirmemesidir. Günümüzde online ödeme yöntemleri çok yaygın bir şekilde kullanıldığı için nakit para kullanımı giderek azalıyor. Böyle bir durumda da yüksek miktarlarda ödeme yapmak için çek kullanmak avantajlı oluyor. Ayrıca ciro edilebilmesi de önemli bir avantaj olarak gösterilebilir. 

Çekin bir diğer önemli avantajı ise vadeli ödeme yapabilme imkânıdır. Normal şartlarda bir borcu ertelemek oldukça zordur. Fakat çekler banka güvencesinde olduğu için alacaklılar, ödemeyi vadeli tahsil etmeyi kabul ederler. Borçlular da vadeli bir çek yazıp banka hesabını ödeme yapmaya müsait hale getirmek için zaman kazanırlar. 

Çek Kullanımının Dezavantajları Nelerdir?

Çek kullanmanın en büyük dezavantajı, karşılıksız çıkma riskidir. Aslında günümüzde bu riske karşı önlem almak mümkündür. Çünkü ülkemizde karekodlu çek kullanmak zorunludur ve bu karekodlar, keşidecinin geçmişteki çek performansını gösterir. Yani bir keşidecinin geçmişte karşılıksız çıkan bir çeki varsa yeni yazdığı çeklerin üzerindeki karekod ile bu bilgiye ulaşılabilir. 

Çek, lehtar açısından bir diğer dezavantajı da vadeli olmasıdır. Vadeli ödeme almak taraflar arasındaki anlaşmaya bağlı olsa da nakit ihtiyacını anlık olarak karşılayamamak bir dezavantaj olarak kabul edilebilir. 

Keşideci tarafından bakıldığında ise çek kullanımının ekstra maliyetler yaratmasını dezavantaj olarak gösterebiliriz. Çek defteri ücreti ve değerli kâğıt bedeli ödemek, keşideciye mali açıdan dezavantaj yaratabilir. 

Çek Defteri Alırken Hangi Bankayı Seçmeliyim?

Çek defteri alırken banka seçimi, masrafların azaltılması noktasında önemlidir. Normal şartlarda çek kullanımıyla ilgili tüm standartlar Çek Kanunu ile belirlenmiş durumdadır. Dolayısıyla kullanım açısından bankalar arasında çok fazla fark yoktur. Temel fark, bankaların tahsil ettiği defter ücretleri noktasında ortaya çıkar. 

Bazı bankalar, sayfa sayısından bağımsız olarak defter bazlı ücret talep eder. Bazı bankalarda ise sayfa başına ücret tahsil edilir. Dolayısıyla banka seçimi yaparken bu ücretlere dikkat etmelisiniz. Ayrıca her banka, defter vermek için farklı şartlar arıyor olabilir. Bu noktada da şartlarını karşılayabildiğiniz bir bankaya başvurmalısınız. Bunlara ek olarak hizmet kalitesi yüksek, çözüm odaklı bir banka ile çalışmanızda da fayda vardır. 

Çekin Karşılıksız Çıkması Durumunda Ne Yapılmalıdır?

Çekin karşılıksız çıkması durumunda ilk kararı lehtar verir. Lehtar, keşideciye biraz daha zaman tanımak adına çeki tahsil etmekten vazgeçip daha sonra tekrar bankaya gelebilir. Fakat lehtarın çeki tahsil etmesi durumunda banka, yasal olarak ödemekle yükümlü olduğu tutar kadar ödemeyi lehtara yapar. 

Kalan kısım için banka, “Karşılıksızdır” işlemi yapar. Bu işlem ise keşideci için ciddi bir problemdir, çünkü karşılıksız çek yazmak adli bir suç olarak değerlendirilir. Karşılıksız çeki yazan kişiye adli para cezası kesilir. Zamanında ödenmeyen çek cezalarına faiz eklenir ve sonrasında para cezası hapis cezasına çevrilir. Hapis cezasının iptali için ise keşidecinin tüm cezayı faizi ile birlikte ödemesi gerekir. 

Kişisel veya ticari ödemelerinizde daha pratik yöntemler kullanmayı da tercih edebilirsiniz. Pratik ödeme yöntemlerinin başında ise para transferi gelir. Nakit ödemelerin online olarak gerçekleştirilmesini sağlayan para transferi, FAST sistemi sayesinde gün ve saat fark etmeksizin her zaman yapılabilir. Ayrıca Kolay Adresleme sistemi sayesinde de alıcının banka bilgilerini bilmenize gerek yoktur. Bu konu hakkında detaylı bilgiler için “FAST ve Kolay Adres Tanımlama Nasıl Yapılır?” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.